نوروز عیدی دینی و باستانی

موسی هنرپیشه؛

نوروز عیدی دینی و باستانی

دین اسلام، این عید مورد نظر ایرانیان را مانند بیست حکم دیگر رایج در میان مردمان عرب و عجم آن روز تأیید نمود و به قول معروف آن را از «احکام امضائی» قرار داد. روایات در باب نوروز یا به تعبیر عربی اش « نیروز» فراوان است.

لامـــــرود - «نوروز» یکی از اعیاد ایرانیان باستان است، این واژه به معنای روز نو است و در برخی کتب روز اول فروردین ماه که زمان رسیدن آفتاب به برج حمل و ابتدای بهار بوده «نوروز عام یا صغیر»و روز ششم فروردین «نوروز خاص» نامیده شده است. مرحوم  علي اكبر دهخدا در لغت نامه خود ذیل این واژه می نویسد:«گویند خدای تعالی در این روز عالم را آفرید و آدم علیه السلام را نیز در این روز خلق کرد»[1]

وجه تسمیه دیگری نیز برای نوروز ذکر کرده اند و آن این که جمشید در عالم سَیر می کرد چون به آذربایجان رسید، دستور داد تخت بلندی بر جای بلندی رو به مشرق برایش تهیه نمایند و خود تاج مُرصعی بر سر نهاد و بر آن تخت نشست. همین که آفتاب طلوع کرد و پرتوش بر آن تاج و تخت افتاد شعاعی در نهایت روشنی پدید آمد. مردمان از این قضیه شاد شدند و گفتند: این روز نو است و به همین خاطر جشن بر پا نمودند و این روز نوروز نامیده شد و روز ششم فروردین هم روز تاج گذاری جمشید بوده و به همین خاطر، خاصان جمع شده و به آنان دستور داد غسل کنند و به سجده شکر خدای مشغول شوند و هر ساله این رسم را تکرار نمایند[2]  ظاهراً رسوم اوّلیه نوروز با اعیاد اسلامی شباهت بیشتری داشته و شامل بر آوردن حاجت نیازمندان، آزادی زندانیان، عفو مجرمان و شادی عمومی همراه بوده است.

برخی ها اعتقاد دارند که جمشید در روزی توانست از نیشکر، شکر به دست آورد و به همین خاطر نوروز می گویند و مرسوم بودن شیرینی و حلوا  در مراسم نوروز هم به همین علت است.

ظاهرًا در ابتدای امر روز برگزاری نوروز در هر سال تغییر می کرده و مانند عید فطر و قربان در فصول مختلف سال گردش داشته ولی وقتی به فرمان سلطان جلال الدین سلجوقی در سال 392هـ.ق. تقویم جلالی به وجود آمد، جشن نوروز در بهار هر سال برگزار شد. فردوسی در این رابطه می گوید:

به جمشید بر گوهر افشاندند                مر آن روز را روز نو خواندند

می شود میان وجه تسمیه های فوق جمع نموده و همه را وجه تسمیه نوروز دانست اما آفرینش جهان و خلقت آدم را به عنوان علت اولیه و بقیه را می توان از علل ثانویه دانست.

دین اسلام،  این عید مورد نظر ایرانیان را مانند بیست حکم دیگر رایج در میان مردمان عرب و عجم آن روز تأیید نمود و به قول معروف آن را از «احکام امضائی» قرار  داد. روایات در باب نوروز یا به تعبیر عربی اش « نیروز» فراوان است  از باب نمونه به یک روایت اشاره می کنیم .

شیخ صدوق در کتاب من لا یحضره الفقیه آورده است :« اُتِیَ عَلِیٌّ بِهَدِیَّهِ النَّیروزِ فَقالَ(ع): مَا هذا؟ قَالُوا یَا اَمیرَ المُؤمِنینَ الیَوَمُ النَیروزُ فَقالَ (ع) اِصنَعُوا کُلَّ یَومٍ نَیرُوزاً »[3]  يعني برای علی (ع) هدیه نوروز آوردند. فرمود این چیست؟ گفتند ای امیر مؤمنان امروز نوروز است فرمود: هر روزِ ما را نوروز سازید. در جای  دیگری نقل می کند: رُوِیَ اَنَّهُ قَالَ(ع) :نَیرُوزُنا کُلّ یَومِ»  [4] يعني روایت شده که علی (ع) فرمود: هر روز ما نوروز است جالب است که از شعارهای تبریک عید نوروز ايرانيان، این شعار است که «هر روزتان نوروز باد نوروزتان پیروز باد»

دلایل تأیید دینی نوروز

 هر چند روایات بسیار معدودی در زمینه مخالفت دین  اسلام در معجم روایی، به چشم می خورد اما به دلایل زیر، این عید مورد توجه اسلام عزیز قرار دارد:

1- عید نوروز آغازین روز بهار است و بهار در قرآن و روایات مورد اهتمام خداوند متعال و اهل بیت (ع) قرار دارد. چنانچه قرآن کریم می فرماید :« فَاَحيیَ بِهِ الاَرضَ بَعدَ مَوتِهَا کَذالِکَ النُّشُورُ»  [5] «زمین را بعد از مرگش زنده کرد. زنده شدن روز قیامت نیز چینن است» پیامبر اکرم (ص) نیز فرموده اند: « اِذَا رَأَیتُمُ الَّربِیعَ فَاَکثِرُوا ذِکرَ النُّشُورَ» هر گاه بهار را دیدید، زیاد از قیامت یاد کنید.

2- نوروز در میان مردم ایران که از شیعیان مخلص اهل بیت عليهم السلام بوده اند،  قرنهاست که بر پا بوده حتی برخی ها قدمت آن را به قبل از رزتشت رسانده اند[6]  لذا نقض این رسم دیرپا به ادلّه ای روشن احتیاج دارد و در میان روایات مخالف ادله ای روشن یافت نمی شود.

3- غسل عید نوروز در رساله های عملیه، در ردیف غسلهای مستحب قرار داده شده است به گونه ای که کثرت فتواها و نقل ها، صاحب جواهر را بر آن داشته تا بفرمایند: «غسل نوروز نزد متأخّران مشهور است بلکه مخالفی در آن ندیدیم.»[7]

 4- وجود اعمال عید نوروز در کتب شیعه و مرسوم بودن آن از زمان شیخ طوسی رحمه الله علیه. دلیلی محکم برای تأیید نوروز است. شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان اعمال عید نوروز را این گونه بیان کرده است : و اما اعمال عید نوروز چنان است که حضرت صادق (ع) به معلی بن خنیس تعلیم فرموده که چون نوروز شود، غسل کن و پاکیزه ترین جامه های خود را بپوش و به بهترین بوها خود را خوشبو گردان و در آن روز، روزه بدار و چون از نماز های پیشین  پسین و نافله های آن فارغ شدی چهار رکعت نماز بگذار یعنی هر دو رکعت به یک سلام. در رکعت اول بعد از حمد ده مرتبه سوره قدر و در رکعت دوم پس از حمد ده بار سوره کافرون و در رکعت سوم بعد از حمد ده مرتبه توحید و در رکعت چهارم پس از حمد ده مرتبه سوره فلق و ناس و بعد از نماز به سجده شکر برو و این دعا را بخوان که دعای مذکور در مفاتیح ذکر شده است.[8]

5- اهتمام علمای سلف به ویژه امام خمینی (ره) به عید نوروز و ارسال پیام و نیز نامگذاری سال توسط مقام معظم رهبری حفظه الله تعالی دليل روشني بر پذيرش اصل عيد نوروز است .

6- وجود دعای تحویل سال «یا مُقَلِّبَ القُلُوبِ وَ الاَبصَارِ...» که اگر چه سند محکمی در کتب اربعه و مصادر مهم که نشانگر انتساب آن به معصوم باشد، یافت نشده و تنها مرحوم علامه مجلسی در کتاب « زاد المعاد » که درباره اعمال و ادعیه ماه ها نوشته ، در این مورد گزارش می کند: « در کتب غیر مشهوره، روایت کرده اند که در وقت تحویل سال این دعا را بسیار بخوانید و بعضی 366 مرتبه گفته اند: یا محول الحول و الاحوال، حول حالنا الی احسن الحال. و در روایت دیگر: یا مقلب القلوب والابصار یا مدبر الیل و النهار یا محول الحول و الاحوال ، حول حالنا الی احسن الحال.» در این گزارش مجلسی تصریح دارد که این دعا در "کتاب های غیر مشهور" ثبت و ضبط شده یعنی در کتب اربعه شیعه و کتاب های مشهور ادعیه نیامده است.  اما بسیاری از علماء به ویژه رهبر کبیر انقلاب حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری این دعا را در آغاز تحویل سال تلاوت می فرمودند .  

7- وجود مراسم زیبایی چون دید و بازدید، دعا برای شفای مریضان، آزادی زندانیان و اسرا، عیدی دادن و امثال آن در عید نوروز، مورد اهتمام اسلام در سایر اعیاد نيز مي باشد كه تلويحاً دليلي بر پذيرش اصل عيد نوروز است.  بنابر این دلیلی برای مخالفت با این روسوم وجود ندارد.

8- زنده شدن طبیعت عید بزرگی است که اسلام نیز به این پدیده اهمیت داده است.

9- تفکر در طبیعت که مورد عنایت اسلام، قرآن و روایات معصومین بوده در اعمال نوروز یافت می شود.

10- از همه مهمتر عمل عموم ایرانیان مسلمان و شیعه به اعمال عید نوروز در طول قرون متمادی نشانگر تأیید ضمنی آموزه های مذهبی است.

بار دیگر عید دینی و باستانی نوروز را به همه خوانندگان تبریک و تهنیت عرض می کنیم.